Astrid Habraken is schrijfster en begeleidt andere schrijvers in het uitgeefproces. Of je nou een redacteur, vormgever of websitebouwer nodig hebt, zij koppelt je aan de juiste partner. Waarom dat zo belangrijk is, lees je in dit gastartikel van haar.

‘Mijn zus is goed in taal, zij heeft mijn boek gelezen. Dan heb ik toch geen redacteur meer nodig?’ Veel schrijvers willen besparen op de kosten en vragen familie, vrienden of bekenden om hun boek te lezen en op taal te controleren. Dat kan een goede eerste stap zijn. Maar mijn advies: schakel altijd een professionele redacteur in. Ik leg je uit waarom en vertel iets meer over de keuzes die ik bij het laten redigeren van mijn eigen boek heb gemaakt.

Redigeren is een vak

Waarom? Omdat redigeren een vak is. Iemand die goed is in taal, haalt vast 80% van de fouten uit je tekst. Maar kent die persoon ook alle regels over hoe je Engelse woorden vervoegt? Of je aardrijkskundige namen wel of niet met een hoofdletter schrijft? Of het van daar of vandaar is, enzovoort. Een redacteur kent alle regels, die hoeft niets op te zoeken over taal. Vraag je een professionele redacteur om jouw tekst te redigeren, dan hoef je er niet aan te twijfelen of het wel klopt dat ergens een hoofdletter staat terwijl jij die niet verwacht.

Ik werk zelf als freelance contentontwikkelaar; een van de dingen die ik dus vaak doe is taalfouten uit teksten halen. Daarnaast heb ik ook Nederlands gestudeerd. Je zou dus kunnen denken dat ik prima zelf de redactie van mijn boek Verdwaald in Tirol kon doen. Niets is minder waar. Je wordt op een gegeven moment blind voor je eigen fouten, dat is een. En je gaat zo op in je verhaal dat je soms iets leest dat er niet staat.

Aandacht voor consistentie

Daarnaast, een goede redacteur kijkt niet alleen naar de d’tjes en de t’jes, hoofdletters en punten. Die kijkt ook naar consistentie. Is je hoofdpersoon niet ineens een paar jaar ouder? Kloppen de namen van alle personages, steden, kunstenaars, restaurants door het hele boek heen? Kloppen de tijdlijnen? Enzovoort. Daar komen soms ook inhoudelijke aanpassingen uit voort. Bijvoorbeeld als je redacteur vindt dat een bepaalde handeling niet past bij een personage. Of als blijkt dat je hoofdpersoon 11 maanden zwanger was in plaats van 9.

Afspraak is afspraak

Er is ook nog het zakelijke aspect. Met een redacteur maak je niet alleen afspraken over de prijs, maar ook over de termijn: hoe snel kun je een reactie verwachten? En: hoe krijg je de redactie, bijvoorbeeld met wijzingen bijhouden zodat je kunt zien wat er is veranderd? Krijg je tussentijds delen van je verhaal, of krijg je alles ineens? Met een vriend of bekende is het vaak lastiger om hier afspraken over te maken. Zeker als je er niet voor betaalt. Want: iemand doet het dan in de kostbare vrije tijd, er kan altijd wat tussenkomen. Waardoor je misschien lang op een reactie moet wachten en jij niet verder kunt met jouw proces.

Met de redacteur die de taal- en spellingscontrole voor Verdwaald in Tirol ging doen heb ik een prijs per woord afgesproken. Handig, want dan weet je precies hoeveel de redactie gaat kosten. De deadline was hard. Zou ik later aanleveren, dan ging ze een ander project doen en moest ik een paar weken langer wachten. Voor mij een fijne stok achter de deur! Na een paar dagen stuurde ze mij het deel dat ze al geredigeerd had, zodat ik kon zien wat haar opmerkingen waren en eventueel vast wat kon aanpassen. Ruim voor de afgesproken deadline was ze klaar. Heel fijn, want zo had ik weer wat meer speling in mijn planning richting de publicatiedatum.

Uitgevers laten een boek meerdere keren redigeren

Veel uitgevers werken met meerdere redactierondes. Bijvoorbeeld een eerste ronde waarbij vooral op het verhaal wordt gelet. Dan let de redacteur er bijvoorbeeld op of alle gebeurtenissen logisch zijn, maar ook of alle personages geloofwaardig zijn. Als auteur pas je daarna je manuscript aan. En dat kunnen best forse aanpassingen zijn!

(Kelly hier, ik breek even in: die eerste ronde is waar ik me in specialiseer. Ben je benieuwd of je goed op weg bent met jouw boek? Maak dan een afspraak voor een APK of neem meteen een kijkje bij Op weg naar je boek.)

Pas als het verhaal helemaal staat, als alle personages een rol hebben in het verhaal en alle tijdlijnen kloppen, volgt een ronde waarin alleen op taal gelet wordt. Zijn alle taal- en spellingsregels goed toegepast? Vaak gaat het dan alleen nog om kleine aanpassingen in de taal, maar ook in deze ronde kunnen er nog foutjes uit het verhaal gehaald worden.

Ik heb uiteindelijk drie professionals mee laten kijken. Eentje naar het manuscript op hoofdlijnen, een redacteur toen het verhaal echt klaar was en nog iemand toen de proefdruk er was. En ja; alle drie haalden ze fouten en foutjes uit de tekst. Sterker nog, mijn boek wordt nu vertaald naar het Duits en de vertaalster komt af en toe nog met vragen omdat dingen toch niet helemaal consistent zijn. Het is dus geen overbodige luxe om meer mensen te laten meekijken. Al zou ik de volgende keer de proevencontrole wel zelf doen.

Ga voor de hoogst haalbare kwaliteit

Als je zelf je boek uitgeeft, is het vaak te duur om voor meerdere redactierondes een professional in te huren. Maar laat je eindversie zeker redigeren. Als je jouw boek zelf uitgeeft, zul je merken dat je vaak moet opboksen tegen het idee dat je boek van mindere kwaliteit zal zijn. Want: anders had een uitgever het toch wel willen hebben? Iedere taal- en spelfout in jouw boek telt daardoor direct mee in het oordeel over je boek.

Hoe je tot die eindversie komt als je niet al die redactierondes door een professional kunt laten doen? Je kunt prima een vriend of bekende een van die eerste versies mee laten lezen. Vraag dan wel gericht om feedback. Aan een reactie als ‘wat een leuk boek!’ heb je niet zo veel. Aan een opmerking over een personage dat niet geloofwaardig is en een uitleg waarom dat zo is heb je wel wat. Ook al is dat niet leuk om te horen…

De eerste versie van Verdwaald in Tirol heb ik door drie mensen laten lezen. Ik kreeg wel wat opmerkingen, maar eigenlijk waren ze alle drie behoorlijk positief. Ik schrok dus ook ontzettend toen de eerste redacteur – die vooral naar het hele verhaal keek – zei dat er wel een paar grote punten waren. Zo vond hij de algehele toon erg negatief, waren er te veel personages zodat je eigenlijk geen band met ze kon opbouwen en wist mijn hoofdpersoon dingen die ze op basis van haar ervaring eigenlijk nog niet kon weten. Slik. Ik kan je vertellen dat ik de neiging had het hele verhaal weg te gooien!

Voor redacteur kun je ook vormgever invullen

Want sommige mensen gaan zelf aan de slag met het maken van een cover, of vragen iemand die handig is met Photoshop of Canva om iets te maken. Het eerste dat je ziet van een boek is de cover. Het is dan ook super belangrijk dat die eruit springt en jouw potentiële lezers direct prikkelt en nieuwsgierig maakt. Dus tenzij je zelf grafisch vormgever bent is mijn advies: ga niet alleen voor een professionele redacteur, maar ook voor een professionele vormgever. Liefst een met ervaring in de boekenbranche.

Luister ook naar de adviezen die je krijgt; je kunt zelf een mooi idee hebben maar past het wel bij wat anderen denken bij jouw boek en de titel daarvan? Laat de cover aan potentiële lezers zien: spreekt de cover hen aan? Kies het liefst ook mensen die jouw boek nog niet hebben gelezen.

Voor Verdwaald in Tirol kwam ik zelf met een eerste idee voor de cover. Het was een combinatie van tekeningen en een foto. Het idee was dat de hoofdpersoon vanuit haar kamer keek naar de stad buiten. Eigenlijk had ik al ongeveer akkoord gegeven, tot mijn redacteur de cover zag. En zei dat ze deze totaal niet aansprekend vond. ‘Alleen mensen die het boek al gelezen hebben snappen wat deze cover laat zien.’ Ai. Een meelezer zei dat ze de cover eerder vond passen bij een coachingsboek. Terug naar de tekentafel dus… De uiteindelijke cover is toch ‘gewoon’ een foto geworden. Maar wel een die eigenlijk het hele verhaal vertelt: een vrouw, eenzaam in de bergen, zonder een idee waar ze heen gaat.

Wil je Astrid nog iets vragen over het uitgeven van je boek? Laat een reactie achter!

Vond je dit een nuttig artikel? Meld je aan voor mijn gratis schrijftips en -oefeningen, dan krijg je er nog meer 🙂